Ömer Lütfi Soylu
Yakın zamanda çevremdeki insanlarla bilimsel olmayan bir anket yaptım. Anket sorularını aynen size de yöneltebilirim. Telefon ve cüzdan ile ilgili iki soru. Birincisi; “Evden çıkarken hangisini unutursanız kesinlikle geri dönersiniz?” İkincisi; “Hangisini kaybetseniz daha çok üzülürsünüz?” Soruyu yönelttiğim kişilerin tamamı hiç düşünmeden telefon cevabını verdi. Cep telefonları artık hayatımızın olmazsa olmazı. Tabiri caizse hayat kumandamız. Peki hayat kumandası olarak tanımladığımız, olmazsa olmazımız cep telefonlarını satın almak kolaylaşıyor mu zorlaşıyor mu? Tüm dünyadaki emtia fiyatlarındaki artıştan cep telefonları da payına düşeni aldı. Cep telefonu fiyatları artıyor, artmaya da devam edecek. Bu durum yeni bir sektörün doğmasına ve muazzam bir hızla büyümesine neden oluyor. Yenilenmiş (refurbished) telefon/cihaz sektörü.
Akıllı Telefon Piyasasının Dünyada ve Türkiye’de Büyüklüğü
1994 yılında IBM Simon’un piyasaya sürülmesiyle başlayan akıllı telefonların serüveni, bugün 4 milyar adetten fazla cihazla devam ediyor. Son dönemde yıllık ortalama 1,5 milyar adet yeni akıllı telefonun piyasaya sürüldüğü göz önünde bulundurulduğunda, yakın gelecekte dünya nüfusunun %80’inin akıllı mobil telefon kullanıcısı olması öngörülüyor.
Ülkemizde de durum dünyadan farklı değil. Akıllı mobil telefon piyasası oldukça yüksek bir potansiyele sahip. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu’nun yayınladığı Elektronik Haberleşme Sektörü Pazar Verileri Raporu’na göre 2021 yılı 4. çeyreğinde yaklaşık 3,7 milyon yeni akıllı telefonun IMEI kaydı yapılmış. 2021 yılının geneline baktığımızda aylık ortalama 700 bin ila 1 milyon adet arasında yeni cihazın satıldığını görüyoruz.
Sıfır Akıllı Telefon Satışları Düşme Eğiliminde
Ancak dünyada yeni akıllı telefon satışları son dönemde düşme eğilimine girmiş görünüyor. 2022 yılının ilk çeyreğinde satışlar geçen yıla göre %7 azalma kaydetti. Bu küçülmenin temel nedenleri olarak COVID pandemisinin yeniden canlanması, bileşen tedarikinde yaşanan sıkıntılar, tüm dünyada yükselen enflasyonun fiyatlandırma üzerindeki olumsuz etkisi ve Rusya-Ukrayna savaşı kaynaklı jeostratejik belirsizlikler sayılabilir. Ülkemizde ise akıllı mobil telefon satışlarındaki azalmanın, 2022 yılında %15’leri bulduğunu görüyoruz.
Yenilenmiş (Refurbished) Akıllı Telefonların Yükselişi
Sıfır cihaz satışlarında görülen azalmanın tersine yenilenmiş (refurbished) akıllı telefonlara olan talebin, gerek dünya çapında gerek ülkemizde hızla arttığını görüyoruz. Öyle ki bu artış özellikle Latin Amerika ülkeleri (LATAM) gibi gelişmekte olan ülkelerde yıllık %29’u buluyor. 2021 yılında dünya çapında 251 milyon adet yenilenmiş akıllı cep telefonu satıldığını belirten Mordor Intelligence, 2027 yılında bu rakamın 460 milyonu bulmasını öngörüyor. Özellikle üst segment cihazlara sahip olmak isteyen ancak sıfır ürün için yeterli bütçeye sahip olmayan kullanıcılar için yenilenmiş cihazlar uygun bir alternatif sunuyor.
Yenilenmiş (Refurbished) Akıllı Telefon Nedir?
Peki, bu kadar büyük bir pazar potansiyeli olan yenilenmiş (refurbished) akıllı telefon nedir? Refurbished akıllı cep telefonu, kullanılmış bir cihazın donanım, yazılım ve kozmetik olarak elden geçirilerek sıfıra yakın hale getirilip ambalajlanarak yeniden satışa sunulmasıdır. Yenilenmiş akıllı telefonları basitçe tamir edilmiş telefon olarak nitelendirmek doğru olmaz. Bu cihazları alelade tamir görmüş cihazlarla karıştırmamak gerekir.
Yenileme (Refurbishment) Nasıl Yapılıyor?
Yenileme işleminde öncelikle cihazdaki geçmiş veriler, virüsler, uygulamalar kalıcı olarak silinerek cihaz en güncel sürüme getirilir. Kullanılan özel yazılımla cihazın başta işlemci, kamera, mikrofon, hafıza, kulaklık girişi olmak üzere tüm parçaları teste tabi tutulur ve düşük performanslı veya arızalı parçaları tespit edilerek onarılır ya da yenisiyle değiştirilir. Yenilenen cihaz tekrar performans testine tabi tutulur, telefonda yapılan değişiklikler sistemde kayıt altına alınır. Ardından cihazın kozmetik temizliği ve sterilizasyonu yapılır. Son olarak cihaz kutulanarak satışa hazır hale getirilir.
Ülkemizdeki Durum ve Yasal Mevzuat
Ülkemizde akıllı mobil telefon piyasasında hızlı bir dolaşım olduğunu söyleyebiliriz. Cihazların el değiştirme hızı oldukça yüksek. Yılda yaklaşık 20 milyon adet cep telefonunun el değiştirdiği tahmin ediliyor. Deloitte’un 2019 Global Mobil Kullanıcı Anketi’ne göre akıllı cep telefonu kullananların %58’i sahip olduğu telefonu son iki yıl içinde aldığını belirtiyor. Ancak, sektörde kayıtdışılık oldukça yaygın. Bu durum vatandaşa, sektöre ve kamuya zarar veriyor; vatandaşın mağdur olmasına, haksız rekabete ve kamunun vergi kaybetmesine sebep oluyor. Sektördeki bu kontrolsüzlüğü ve kayıtdışılığı gidermek için 2020 yılında Ticaret Bakanlığı tarafından “Yenilenmiş Ürünlerin Satışı Hakkında Yönetmelik” çıkarıldı. Bu bağlamda, Ticaret Bakanlığı’nın Mobil İletişim Araçları ve Bilgi Teknolojileri İş Adamları Derneği – MOBİSAD ile yaptığı ortak çalışmaların önemi çok büyük.
Söz konusu Yönetmelikle yenilenmiş akıllı cihazların satışa sunulmasına ilişkin usul ve esaslar düzenlendi. Yönetmelik uyarınca yenileme işlemlerini yapma ve yenilenmiş ürünü piyasaya arz etme faaliyetleri sadece Bakanlıkça yetkilendirilen yenileme merkezleri tarafından yapılabiliyor.
Türkiye akıllı telefonların yenilenmesi konusunda yönetmelik çıkararak yasal düzenleme yapan ilk ülke konumunda. Türkiye’nin ardından Fransa da konuya ilişkin bir yasal düzenleme yaptı. Dünya genelinde konuyla ilgili düzenleme yapan ülkelerin sayısı artmaya devam ediyor.
Neden Yenilenmiş Akıllı Telefon?
Yenilenmiş akıllı cihaz almanın en önemli faydası, fiyat-performans avantajı sunması. Amiral gemisi olarak nitelendirdiğimiz üst segment akıllı telefonların ülkemizdeki sıfır fiyatları 25 bin TL’yi aşıyor, hatta 35 bin TL’yi bulabiliyor. Bu durumda bütçesi yeterli olmayan ve alt-orta segment bir cihaz yerine üst segment bir cihaz kullanmak isteyen tüketiciler için yenilenmiş telefon almak oldukça mantıklı bir çözüm. Zira yenilenmiş bir telefon sıfırına göre %30-40 daha uygun bir fiyata alınabiliyor. Yenilenmiş telefonların satışında KDV oranının %1’e düşürülmesi tüketicilere ayrıca önemli bir avantaj sağlıyor.
Bir diğer önemli avantajı, yenilenmiş akıllı telefonların yukarıda bahsettiğim yönetmelik gereği 12 ay garantili olarak satılması. Tüketici sıfır telefon alırken hangi haklara sahipse yenilenmiş telefon aldığında da aynı haklara sahip oluyor. Bu da tüketiciyi güvence altına alan önemli bir husus.
Yenilemeye alınan akıllı telefonlardaki veriler 6698 sayılı Kişisel Verilerin Korunması Kanunu gereği geri döndürülemez şekilde siliniyor. Tüketici, yenilenmiş telefonu faturalı olarak aldığı için telefonun geçmişine ilişkin herhangi bir yasal sorumluluğu bulunmuyor. Böylece tüketici telefonunu, geçmişte yasadışı işlerde kullanıldığı endişesi taşımadan güven içinde kullanabiliyor.
Türkiye’de satılan akıllı telefonların büyük bir kısmı ithal ediliyor. Yenilenmiş telefon kullanımı yaygınlaştıkça hem sürdürülebilir ekonomiye katkı sağlanıyor hem de ithal olarak girişi yapılan ürünler yerlileşerek kullanım ömürleri uzuyor ve israf engellenmiş oluyor. Ayrıca, akıllı mobil cihazların kullanım ömrü artırılarak bir yandan elektronik atık oluşumu azaltılırken diğer yandan hurda telefonların sistemsel olarak toplanması sağlanarak elektronik atıktan kaynaklanan ekonomik ve çevresel zararların önüne geçilmiş oluyor.
Tüm dünya sürdürülebilirlik üzerine çalışmalar yapıyor. Bu çalışmalar önümüzdeki dönemde daha da yoğunlaşacak. Sürdürülebilirlik ancak yenileme ile mümkün. Yenilenmiş telefon/cihaz sürdürülebilir ekonomik modellerin temel taşlarından olacak. Ülkemizde de bu konuda Ticaret Bakanlığı ve sivil toplum kuruluşları çok önemli çalışmalara imza atıyor. Gelecekte adından çok daha fazla bahsedeceğimiz bir sektör doğuyor.
